خلاصه و برگزیده نکات کتاب «حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران» اسماعیل حسن زاده

امپراتوری طرابوزان در سال ۶۰۱ق، توسط الکسی کومنن تأسیس شده بود. آق قویونلوها از زمان طورعلی بیگ به برقراری روابط سیاسی با امپراتوران طرابوزان موفق شده بود و دامنه همکاریهای این دو حکومت محلی با افزایش تهدید قراقویونلوها در زمان قرایوسف به کمکهای تسلیحاتی نیز گسترش یافت.

امپراتور الکسی چهارم (طرابوزان) به قرایولوک عثمان بیگ در حمله وی برای تصرف ارزنجان کمک تسلیحاتی نمود. منطقه ارزنجان برای امپراتوری طرابوزان نیز اهمیت حیاتی داشت زیرا دروازه طرابوزان محسوب می­شد. امپراتوری ضعیف طرابوزان به طور معجزه آسا حملات صوفیان تحت فرمان شیخ جنید صفوی را دفع کرد(۸۶۰ق).

فاش شدن اتحاد امیرنشینهای آناطولی و گرجستان علیه ترکها، بهانه لازم را برای سلطان محمد فاتح فراهم آورد تا به موجودیت سیاسی آخرین پایگاه دولتهای مسیحی و آناطولی پایان دهد. اوزون حسن (که با دسپیناخاتون ازدواج کرده بود) با اعزام مادرش، سرای خاتون و شیخ حسن کُرد به اردوی سلطان، تلاشهای ناموفقی برای انصراف سلطان از تصرف طرابوزان و پس دادن قلعه قویونلوحصار و کاپادوکیه انجام داد.

با قتل دیوید(چهارم) آخرین امپراتور طرابوزان به همراه خانواده­اش توسط سلطان محمد فاتح، به عمر ۲۵۸ ساله این امپراتوری پایان داده شد(۸۶۶ق).

روابط آق قویونلوها با ونیزیها:

افزایش فشارهای نظامی عثمانی­ها علیه مستعمرات ونیزیها با نزدیک شدن به آبهای اروپایی ونیز، سبب گردید سنای جمهوری ونیز یکی از نجیب­زادگان سرشناس به نام کاترینو زنو، خواهرزاده دسپینا خاتون همسر طرابوزانی اوزون حسن را به دربار تبریز اعزام دارد. گرچه ونیزیها سفیری قبل از زنو به نام کیرینی به دربار اوزون حسن فرستاده بودند و فرمانروای آق قویونلوها نیز دو سفیر به دربار ونیز فرستاده بود (سفیر دوم: قاسم حسن) اما سفارت کاترینو زنو اوج روابط آق قویونلوها با ونیزیها می باشد.

زنو ضمن انعقاد پیمان­نامه نظامی مبنی بر پرداخت کمک­های نظامی از جمله اعزام یک صد فروند کشتی مسلح و بسیاری کشتیهای بزرگ و کوچک دیگر، طرح حمله همزمان علیه عثمانی­ها از خشکی و دریا را به اوزون حسن ارائه داد. فرمانروای ترکمان (اوزون حسن) به منظور دریافت سلاحهای آتشین ونیز، سفیری به نام حاجی محمد (آزی مامت) را در سال ۸۷۷ق به اروپا فرستاد. در مقابل سنای ونیز، جوزافا باربارو را مأمور حمل مهمات و سلاحهای آتشین به دربار تبریز کرد.

همراه جوزافا باربارو، حاجی محمد و سفرای پاپ و فردیناند پادشاه ناپل نیز به ایران آمدند اما محدودیت کمکهای تسلیحاتی ونیز به اوزون حسن از یک سو نشان دهنده عدم تمایل آنها در تداوم منازعه با عثمانی بود و از سوی دیگر بیانگر کوشش کم رنگ آنها در اجرای تعهدات خود در قبال آق قویونلوها بود.

اوزون حسن همزمان با اقدامات سیاسی، عملیات نظامی خود را برای باز نمودن راههای منتهی به مدیترانه از قلمرو عثمانی و مصر آغاز کرد، اما با شکست سپاه اعزامی نه تنها درگیری با عثمانی را اجتناب ناپذیر ساخت بلکه حمایت سلطان مصر (قایتبای) را که از مدتها پیش با عثمانیها بر سر امیرنشین «ذوالقدر» اختلاف داشت از دست داد و زمینه نزدیکی آنها را به یکدیگر فراهم ساخت.

سنای ونیز در سال ۷۷۸ق سفیر جدید به نام «آمبروز کنتارینی» به ایران اعزام کرد. وی زمانی به تبریز رسید که اوزون حسن به منظور دفع عصیان شورش اوغورلو محمد به شیراز لشکرکشی کرده بود. (بعد از جنگ اُتلُق بلی)