خط های ایران باستان

خطّ ابتدائى بشر، خط تصویرى (هیروگلیف) بوده و در حدود چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح، در:

۱. کتاب مقدس هندیان ”ودا“ که ۱۴ قرن پیش از میلاد نوشته شده به زبان سانسکریت مى‌باشد که یکى از شاخه‌هاى زبان هند و اروپائى است. ادبیات سانسکریت هند، عمدتاً جنبهٔ تعلیمى دارد و از خصوصیات قصه‌هاى سانسکریت این است که معمولاً در ضمن قصّه‌هاى فرعى مى‌آید. نمونهٔ معروف این نوع ادبیات کتاب پنچنترا مى‌باشد که مأخذ اصلى و عمدهٔ داستان‌هاى کتاب کلیه و دمنه است.

۲. کتاب ”اوستا“ که از قدیمى‌ترین آثار ادبى و مذهبى ایرانیان است به زبان زند نوشته شده که آن نیز شاخهٔ دیگرى از زبان هند و اروپائى است. تفسیر کتاب اوستا به‌نام زند مى‌باشد. صورتى از این تفسیر هم که ساده‌تر شده به نام پازند خوانده بابل اختراع شده و به نام آن در مصر جزیرهٔ کرت و چین خط‌هاى مختلف به‌وجود آمده است. آرین‌ها خط مخصوصى داشته‌اند که در انقلابات مختلف، از بین رفته است. راجع به خط اولیهٔ ایرانى‌هاى قبل از دورهٔ هخامنشى اثرى به‌دست نیامده است.

خط میخى

سومریان مردمى بودند که بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در جنوب عراق سکونت داشته و داراى تمدّنى درخشان بوده‌اند. خطّ آنان میخى بوده که از چپ به راست نوشته مى‌شده، و طوایف آشور و عیلام نیز همان خط را از سومریان گرفته و به‌کار بردند. درست روشن نیست که از چه تاریخى این خط به‌دست مادها افتاده، امّا معلوم است که این خط در دست ایرانى‌ها رو به ترقّى و اصلاح نهاده و از اواسط قرن ششم قبل از میلاد، از مرحلهٔ علامتى و صوتى به‌صورت الفبائى درآمده است و بعداً اِعراب را نیز در آن به‌کار برده و به‌نام خط پهلوى شده است. سنگ نبشته‌هاى هخامنشى با خط‌ میخى نوشته شده و یک دانشمند انگلیسى به نام ”راولین سن“ توانست با استفاده از زحمات ”اشپیگل“ آلمان کتیبهٔ بیستون را ترجمه کند.

خط الفبائى

خطى بوده که هر حرف نماینده یک مخرج است و از ترکیب مجموع حروف، لغات و کلمات ساخته مى‌شود. این خط را دانشمندان، اوّل بار به فینقى‌ها نسبت داده‌اند و گفته‌اند خطوط عبری، سریانی، قبطی، عربی، آرامی، پهلوی، یونانی، سنسکریت، سغدى و حبشى و سایر خطوط غیر از خط چینى از خط فنیقى‌ها به عاریت گرفته شده است.

خط سغدى

از خط آرامى مشتق شده و شاید خط پهلوى کهن، همان خط سغدى باشد. خط سغدى نیز از ریشهٔ زبان هند و اروپائى است.

خط پهلوى

از خط آرامى گرفته شده و داراى ۲۵ حرف با صدا و بى‌صدا است و دو قسم بوده: اشکانى و ساسانی.

خط اوستائى

که در زمان ساسانیان اختراع شده و اوستا را بدان خط نوشتند. خط اوستا داراى ۴۴ حرف با صدا و بى‌صدا است و هم امروز کامل‌ترین خطى است که در دنیا موجود مى‌باشد.